Verwerking in kinderboeken

Kinderboeken voor de verwerking 

​

Er is redelijk veel onderzoek gedaan naar de mogelijke effecten van kinderboeken op de verwerking van verschillende stressvolle situaties bij kinderen.

 

Omgaan met pesten

Een eerste situatie is pesten. Zo vond Freeman (2014) dat onder kinderen in de leeftijd 4 tot 6 het begrip van pesten en adaptieve strategieën om daarmee om te gaan verbeterde na het lezen van boeken waarin het onderwerp pesten werd behandeld. Voordat zij deze boeken hadden gelezen, gaven ze aan dat ze pesters zouden slaan of bijten, terwijl ze erna aangaven dat ze een volwassene om hulp zouden vragen, vriendelijk te doen tegen de pester of dat ze weg zouden lopen. Een studie naar kinderboeken over pesten wees uit dat in 68% van de geanalyseerde boeken een prosociale reactie werd aangemoedigd (Flanagan et al., 2013), wat eerder al is uitgewezen als een effectieve verwerkingsstrategie (Roecker Phelps, 2001). In 53% van de boeken werd het zoeken van advies gedemonstreerd, maar in slechts 1% werd dit ook aangemoedigd. Echter, in 25% van de boeken werden mal-adaptieve verwerkingsstrategieën gedemonstreerd, zoals wraak nemen. Dit laat dus zien dat niet alle boeken die pesten als thema behandelen ook daadwerkelijk een gewenst effect kunnen hebben op de kinderen die het lezen.

​

Rouwverwerking

Een tweede situatie is rouw, het verlies van een dierbare. Omgaan met rouw gaat samen met een aantal “taken”: onderkennen dat dood een realiteit is, onder ondersteuning de pijn van het verlies erkennen, perspectief aanpassen, herinneringen opbouwen, zichzelf definiëren in afwezigheid van de overledene, begrip krijgen van het verlies en de dood en het opbouwen en versterken van nieuwe langetermijnrelaties (Heath et al., 2008). Kinderboeken die een kind kunnen helpen met het verwerken van zo’n verlies dienen de volgende richtlijnen te volgen: 1) De taal, inhoud en het plot moeten afgesteld zijn op wat het kind kan begrijpen. 2) Het verhaal moet passen in de religieuze en culturele achtergrond van de familie. 3) Individuele eigenschappen van het kind moeten in acht genomen worden. 4) Het begrip ‘dood’ wordt duidelijk en logisch uitgelegd, in consistente en accurate termen. 5) Het boek hoeft niet te gaan over de dood van een mens. 6) Het boek laat emotionele aspecten zien, met realistische emoties zoals verdriet, boosheid, ontkenning, schuld en verwarring. 7) Het verhaal eindigt op een manier die hoop en steun geeft voor de toekomst. Een ander artikel waarin bibliotherapie bij rouwende kinderen wordt aangeraden geeft vergelijkbare aanbevelingen (Berns, 2004). Meer specifiek wordt hier benoemd dat eufemismen over de dood dienen te worden vermeden. Boeken moeten de woorden “dood” of “rouw” niet ontwijken of denigreren met termen zoals “heengaan” of “erover heen komen”. Een ander aspect dat vermeden dient te worden is het verwarren van de dood met slaap, voor kinderen is dit al een verwarrende distinctie dus het kan weinig goeds doen om dit aan te wakkeren. Boeken over rouw dienen dus te passen binnen zowel de culturele achtergrond als individuele karakteristieken van het kind en laten op een realistische manier zien wat de dood betekent en dat het heel normaal is om allerlei heftige gevoelens te hebben.

​

Echtscheiding

Een derde categorie is echtscheiding van de ouders. Al sinds het begin van de 21e eeuw worden elk jaar meer dan 30.000 kinderen in Nederland betrokken bij ouderlijke scheiding (CBS, 2019). Dit kan een erg stressvolle periode zijn voor kinderen en er wordt veel onderzoek gedaan naar de mogelijke effecten hiervan. Hierbij is belangrijk te begrijpen dat de echtscheiding op zichzelf niet per se de bepalende factor is, maar het gaat dan om de combinatie van veel verschillende factoren zoals spanningen in het gezin, verhuizing, verminderd contact met één van de ouders en financiële stress. Zoals al benoemd dient een verwerkingsstrategie aan te sluiten bij de situatie, maar aangezien echtscheiding samengaat met een breed scala aan verschillende factoren is het moeilijk om een strategie aan te laten sluiten bij de gehele situatie. Het is dan ook belangrijk dat een kinderboek over echtscheiding een variatie aan verwerkingsmechanismen presenteert en aanmoedigt, om zo veel mogelijk van de risicofactoren te kunnen benaderen. In een review van verschillende boeken voor preadolescenten (11-12 jaar) wordt geconcludeerd dat er veel boeken zijn die goed zijn voor kinderen die in aanraking komen met echtscheiding (McMillen & Pehrsson, 2010). Soms worden wel negatieve stereotypen benoemd, zoals dat de moeder minder adaptief omgaat met haar emoties in reactie op de scheiding. Naast dat dit een negatiever beeld kan geven van de scheiding, kan dit ook een effect hebben op de identificeerbaarheid van het boek. Wanneer een kind dit leest en de eigen situatie heel anders ervaart, kan dit zijn of haar inleving beïnvloeden. Kramer en Smith (1998) beschrijven daarnaast hoe het proces van omgaan met echtscheiding ongeveer twee jaar kan duren en vier fases kent: ontkenning, boosheid, depressie en acceptatie. Het lezen van geschikte boeken kan volgens hen kinderen helpen om deze fases succesvol te doorlopen.