Diversiteit en inclusie in kinderboeken
We leven in een diverse samenleving. Helaas gaat dit in sommige gevallen samen met conflict en onbegrip. Kinderboeken kunnen helpen om kinderen te leren open te staan voor diversiteit. Bij het lezen leven kinderen zich in een hoofdpersoon in, die een positieve gevoel heeft over personages die anders zijn dan de hoofdpersoon zelf. Daardoor ontwikkelen kinderen een empathische en begripvolle houding. Hoe kunnen kinderboeken bijdragen aan een open houding naar diversiteit?
De Contact Theorie
Als je positief contact hebt met mensen die bij een andere ‘sociale groep’ horen, wordt jouw mening over andere 'sociale groepen' positiever. Dat klinkt best logisch, toch? Toch is het niet zo simpel. Wanneer we oppervlakkig contact hebben, zoals een begroeting in de supermarkt, heeft dat niet per se een effect op ons gevoel over andere 'groepen'. De theorie die dit uitlegt is de Contact Theorie (Allport, 1954; Pettigrew et al., 2011). Die stelt dat een aantal factoren belangrijk zijn:
-
gelijke status
-
gezamenlijk doel
-
samenwerking
-
steun van een autoriteit
Stel je voor dat twee leerlingen samen op school een rekenopdracht maken. Ze weten ongeveer even veel over rekenen, dus is hun status gelijk. Ze hebben een gezamenlijk doel: de opdracht maken. Daarvoor moeten ze wel met elkaar samenwerken. Dat positieve contact wordt aangemoedigd door de leerkracht. Zo komen de vier factoren samen, en kan het contact tussen de leerlingen bijdragen aan hun houding naar elkaars 'sociale groep' toe.
Zo kun je je ook voorstellen dat de vier factoren aanwezig zijn bij vriendschap. In een vriendschap heb je een gelijke status. Het gezamenlijk doel is de vriendschap onderhouden en het leuk hebben samen. Daar moet je allebei iets voor doen, dus je ‘werkt’ samen om dit te bereiken. Vriendschappen worden ook gesteund door autoriteit, zoals de heersende sociale norm: men vindt het over het algemeen goed om vrienden te hebben. Ouders moedigen hun kinderen vaak aan om vriendschappen te onderhouden.
Hoe kan deze kennis in de praktijk worden gebruikt om vooroordelen te verminderen? Je kan zeggen: zorg dat iedereen positief contact heeft met andere sociale 'groepen'. Maar ook dat is makkelijker gezegd dan gedaan. Om deze redenen hebben onderzoekers verder gekeken dan direct contact: wat nou als indirect contact ook een positief effect kan hebben?
Indirect contact: de Contact Theorie in kinderboeken
Indirect contact heeft verschillende vormen. Bijvoorbeeld het contact dat je hebt met vrienden van jouw vrienden. Zelf praat je niet vaak met hen, maar van jouw vrienden hoor je leuke verhalen. Dat kan je mening over hen beïnvloeden (Zhou e.a., 2019).
Een andere vorm is plaatsvervangend contact. Als je je verplaatst in iemand anders, die positief contact heeft met iemand uit een andere sociale groep. Bijvoorbeeld door het lezen van een boek of kijken van en film waarin de hoofdpersoon positief contact heeft met leden van een andere groep. Onderzoek laat zien dat ook dat plaatsvervangende contact effect heeft (Vezzali et al., 2012; Vezzali, et al., 2015; Joyce & Harwood, 2012; Cameron & Rutland, 2006; Mazziotta et al, 2011).
Onderzoek naar de boeken over Harry Potter (J.K. Rowling)
Kinderen (10-11 jaar) die stukken van Harry Potter lazen die specifiek over vooroordelen gingen, hadden daarna minder vooroordelen. Vezzali en collega's (2015) vonden dat de boeken een positief effect hebben op het gevoel van de kinderen over verschillende gestigmatiseerde groepen zoals immigranten, mensen die homoseksueel zijn en vluchtelingen. Opvallend is dat de Harry Potter-boeken niet specifiek over deze groepen gaan. Dit onderzoek laat dus zien dat boeken ook effect hebben op het gevoel over andere sociale groepen dan de groep die voorkomt in het verhaal. Het effect was het grootst als het kind zich kon identificeren met de hoofdpersoon, en zich niet kon identificeren met de antagonist (dat is de slechterik). Olhova en collega's (2022) zagen bovendien dat dit effect groter werd, als in de klas na het lezen ook werd nagepraat over het boek.
Leeftijdsverschil en beschrijving van personages
De manier waarop personages worden beschreven, heeft verschillende effecten op verschillende leeftijden (Cameron en Rutland, 2006). Allereerst is het belangrijk dat het voor de lezer duidelijk is dat een personage bij een 'andere groep' hoort dan de hoofdpersoon. Vervolgens zijn er twee manieren om het personage te beschrijven: 1) typisch en duidelijk lid van die groep, of 2) als individu met eigen persoonlijkheid. Volgens Cameron en Rutland (2006) werken beide manieren, maar de eerste heeft een kleiner effect op kinderen onder de acht jaar.
Empathie en inlevingsvermogen
Daarnaast speelt ook empathie een grote rol. Decety en Cowell (2014) beargumenteren dat inlevingsvermogen kan leiden tot begrip van de emoties van een ander. Je verplaatsen in het perspectief van iemand uit een andere sociale groep, kan zorgen dat je minder gelooft in stereotypes en vooroordelen over die groep. Het kan er ook voor zorgen dat je positiever denkt over die groep. Het onderzoek van Olhova en collega's (2022) laat ook zien dat het effect er alleen was als de lezer zich inleeft en invoelt.
Conclusie
Kinderboeken kunnen helpen om kinderen te leren open te staan voor diversiteit. Bij het lezen leven kinderen zich in een hoofdpersoon in, die een positieve gevoel heeft over personages die anders zijn dan de hoofdpersoon zelf. Daardoor ontwikkelen kinderen een empathische en begripvolle houding. Of dit nou gaat over mensen met een andere etnische of culturele achtergrond, een andere seksuele voorkeur, een fysieke of verstandelijke beperking, of wat dan ook. Wetenschappelijk onderzoek heeft laten zien dat dit effect er ook is naar andere groepen dan de groep in het boek. Kinderboeken zijn dus echt een makkelijke en effectieve manier om kinderen te ondersteunen in de ontwikkeling van een open houding.
Bronnen
-
Allport, G. W. (1954). The nature of prejudice. Reading, MA: Addison-Wesley.
-
Cameron, L. & Rutland, A. (2006). Extended contact through story reading in school: reducing children’s prejudice toward the disabled. Journal of Social Issues, 62, pp. 469-488
-
Decety, J. & Cowell, J. M. (2014). Friends or foes: Is empathy necessary for moral behaviour? Perspectives on psychological sciences, 9(5), pp.525-537. doi:10.1177/174569161454513
-
Joyce, N. & Harwood, J. (2012). Improving intergroup attitudes through televised vicarious intergroup contact: Social cognitive processing of ingroup and outgroup information. Communication research, pp. 1-17
-
Mazziotta, A., Mummendey, A., Wright, S. C. (2011). Vicarious intergroup contact effects: applying social-cognitive theory to intergroup contact research. Group processes & Intergroup relations, 14, pp. 255-274
-
Olhova, S., Lasticova, B., Kundrat, J., & Kanovsky, M. (2022). Using fiction to improve intergroup attitudes: Testing indirect contact interventions in a school context. Social Psychology of Education, 26, pp.81-105. https://doi.org/10.1007/s11218-022-09708-4
-
Pettigrew, T. F., Tropp, L. R., Wagner, U., Christ, O. (2011). Review: Recent advances in intergroup contact theory. International journal of intercultural relations, 35, pp. 271-280
-
Vezzali, L., Stathi, S., Giovannini, D. (2012). Indirect contact through book reading: Improving adolescents’ attitudes and behavioural intentions towards immigrants.
-
Vezzali, L., Stathi, S., Giovannini, D., Capozza, D., & Trifiletti, E. (2015). The greatest magic of Harry Potter: Reducing prejudice. Journal of Applied Social Psychology, 45, pp. 105-121
-
Zhou, S., Page-Gould, E., Aron, A., Moyer, A., & Hewstone, M. (2019). The Extended Contact Hypothesis: A Meta-Analysis on 20 Years of Research. Personality and Social Psychology Review, 23(2), 132–160. https://doi.org/10.1177/1088868318762647